Het testament: hoe en wat

Wist je dat het woord “testament” nergens in de wet wordt gebruikt? We komen alleen de term “testamentair bewind” tegen. De wet spreekt van “uiterste willen”. Er zijn zeven vormen van uiterste willen, die ik hier kort zal toelichten. Soms vinden mensen dat een testament vernietigd moet worden. Eigenlijk bedoelen ze dan te zeggen dat ze van mening zijn dat een of meer bepalingen in de uiterste wil niet geldig zijn.
 
Wettelijke voorschriften

• Een uiterste wil kan enkel bij notariële akte of bij onderhandse akte, die bij een notaris in bewaring wordt gegeven, gemaakte worden. De akte moet door zowel de notaris als de betrokkene zijn ondertekend, anders heeft het document geen betekenis. Het moet voorzien van plaats en datum van ondertekening. Dit zijn de belangrijkste vormvoorschriften; voor het overige geldt dat een uiterste wil niet gauw nietig wordt verklaard op vormvoorschriften. Het gaat namelijk om de uiterste wil van de erflater: die moet worden gerespecteerd en dan mogen relatief kleine vormfouten daar niet aan afdoen.
• Een testament kan maar door één persoon tegelijk worden gemaakt. Een echtpaar kan dus niet een gezamenlijk testament opmaken. Het is een strikt persoonlijke uiterste wil.
• Onderhandse uiterste wil: dit is een document dat door de erflater is opgesteld. De pagina’s moeten genummerd zijn en iedere bladzijde moet door de erflater met zijn handtekening zijn gewaarmerkt. Zo weten we dat het document compleet is en er niet later mee geknoeid is. Uiteraard ook de plaats en datum van ondertekening. Dit document wordt dan aan de notaris in bewaring gegeven, die daar een akte van opmaakt.
• Codicil: handgeschreven stuk waarmee je maar een beperkt aantal zaken kunt regelen zoals het legateren van kleding en sieraden, inboedelgoederen en boeken. Verder kunnen er wensen met betrekking tot de lijkbezorging in worden opgenomen.
• Het noodtestament: dit document mag worden opgesteld ten overstaan van ieder andere dan een notaris. Behalve de handtekening zijn er geen vormvoorschriften. Maar let wel: het is beperkt tot extreme situaties waarin men niet anders kan. Dat komt in Nederland niet gauw voor. Opname in een ziekenhuis of verpleegtehuis is geen “excuus”. De notaris kan daar immers gewoon de erflater bezoeken. Denk eerder aan een reis aan boord van een schip waar geen contact met een notaris kan worden gelegd.

 
Soorten uiterste willen
Het zijn er zeven, die overzichtelijk in de wet worden beschreven. We hebben een gesloten stelsel: dat betekent dat er niet meer smaken of mogelijkheden zijn. Mocht een uiterste wil onverhoopt toch een niet in de wet beschreven soort zijn, dan wordt vervolgens geprobeerd te achterhalen wat de erflater met die bepaling in zijn uiterste wil heeft beoogd en of dat toch te scharen is onder een van de zeven soorten uiterste wil. Een voorbeeld: iemand benoemt bij uiterste wil zijn neef X tot vereffenaar van de nalatenschap. Dat kan niet, want vereffening kan alleen onder bepaalde omstandigheden door de rechter worden bevolen. Maar mogelijk heeft de erflater bedoeld om zijn neef te benoemen tot executeur. Dat kan wel. Als de omstandigheden er aanleiding toe geven mag in de ongeldige bepaling van benoeming van een vereffenaar de – wel geldige – benoeming van een executeur worden gelezen. Dat kan natuurlijk tot fikse discussies leiden.
 

1. De erfstelling: de erflater laat zijn gehele nalatenschap aan een of meer erfgenamen. Hij benoemt dus personen tot zijn erfgenamen. Een erfgenaam volgt de erflater op onder algemene titel, dat wil zeggen dat het gehele vermogen, verplichtingen en schulden overgaan op de erfgenaam of erfgenamen.
2. Het legaat: de erflater kent aan een of meer personen een specifiek vorderingsrecht toe. Voorbeeld: ik benoem mijn broer tot enig erfgenaam (erfstelling), maar legateer de oldtimer sportauto aan vriend Y. Y is dan verkrijger onder bijzondere titel, hij heeft enkel een vordering tot afgifte van de auto. De broer zal daaraan moeten voldoen. Het legaat is pas opeisbaar na zes maanden na overlijden erflater. 
3. Lasten: in een uiterste wil kunnen aan de erfgenamen bepaalde verplichtingen worden opgelegd. Maar let op: de uitvoering van een legaat (in ons voorbeeld: de afgifte van de sportauto) is geen last! Voorbeelden zijn: zorgen voor de kat van de erflater of aanvullend voorzien in het levensonderhoud van een tante Agaath. Stel nu dat de erfgenaam in het geval van tante Agaath denkt: bekijk het maar, hier heb ik geen zin in. Heeft tante Agaath dan een vorderingsrecht? Antwoord: nee, want een last is, anders dan een legaat, geen vordering. Maar tante Agaath kan erg vervelend doen door naar de rechter te stappen en te eisen dat vervallenverklaring van de rechten van de erfgenaam wordt uitgesproken. Daarmee treft zij de erfgenaam misschien hard, maar daarmee heeft zij haar geld nog steeds niet. Overigens geldt ook dat een erfgenaam, aan wie een last is opgelegd, naar de rechter kan stappen om de last te laten wijzigen.
4. Stichtingen: in zeer vermogende families is het gebruikelijk dat de erflater een stichting opricht en deze benoemt tot erfgenaam. De statuten van de stichting bepalen dan hoe met de nalatenschap moet worden omgegaan.
5. Making onder voorwaarde: iemand benoemt bijvoorbeeld zijn broer tot erfgenaam maar bepaalt dat de hulpbehoevende neef  X het vruchtgebruik van de nalatenschap heeft tot een bepaalde datum. In dat geval betreft het een opschortende tijdsbepaling. Maar er kan in plaats van een tijdsbepaling ook worden gekozen voor een opschortende of ontbindende voorwaarde.
6. Executeurs: de erflater kan een of meer executeurs benoemen. Er zijn drie varianten. De eerste is de zogeheten 1 ster begrafenis-executeur. Zoals de naam al aangeeft is hij enkel belast met het regelen van de lijkbezorging. De tweede variant is de 2 sterren beheer-executeur. Hij beheert de nalatenschap en zorgt dat alle schulden van de nalatenschap worden voldaan. Maar hij verdeelt dus niet! Mag hij goederen van de nalatenschap te gelde maken? Ja, maar alleen om met de opbrengst daarvan schulden van de nalatenschap te voldoen. Hij treedt bij de keuze van de te gelde maken goederen in overleg met de erfgenamen. De erfgenamen zijn dus nog steeds degenen die de nalatenschap verdelen en afwikkelen. Tenslotte de 3 sterren executeur-afwikkelingsbewindvoerder. Deze heeft van alle drie de meeste bevoegdheden: hij wikkelt de gehele nalatenschap af, inclusief de verdeling.
7. Testamentair bewind: een erflater kan bepalen dat de aan een erfgenaam toekomende nalatenschap onder bewind van een bewindvoerder wordt gesteld: bijvoorbeeld gedurende de jonge levensjaren tot 27-jarige leeftijd. Maar ook omdat de erflater vindt dat de betreffende erfgenaam niet met geld kan omgaan. Dat noemen we dan: bewind in het belang van de rechthebbende.

 
Dit zijn de uiterste willen op een rijtje, voorzien van een korte toelichting. Hou deze website in de gaten voor nieuwe publicaties met betrekking tot erfrecht. Heb je vragen of een specifiek probleem met een nalatenschap? Bel of mail mij gerust!